mona_lisa_project_2006

Mona Lisa, 1503-06, Λάδι σε ξύλο, 77 Χ 53 cm, Μουσείο Λούβρου, Παρίσι
Αντίγραφο, Γιώργος Τζίμας, μαθητής Γ' Γυμνασίου, 2006, 25 Χ 35 cm

«Mona Lisa», 2006, πολύπτυχο, έργο μαθητών 2^ου Γυμνασίου Ιωαννίνων – Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, 450Χ250cm.

Κέλλης Αντώνης

Ζωγράφος – Εκπαιδευτικός (καθ. Καλλιτεχνικών μαθημάτων – ΠΕ08)

Κυρίες και κύριοι,

το κείμενο που θα ακολουθήσει δεν γράφτηκε για να καλύψει κάποιο άρθρο με θέμα: «Δημιουργία και Διαπολιτισμικότητα», αλλά είναι ένα κείμενο που υποστηρίζει την προσπάθεια των μαθητών στην προσέγγιση ενός ζωγραφικού έργου.
Κατ’ αρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω το γραφείο ΙΠΟΔΕ Ν. Ιωαννίνων που μας έδωσε την ευκαιρία παρουσίασης αυτού του έργου, καθώς και τη Διευθύντρια του Γυμνασίου μας που μας στήριξε σ’ αυτή τη προσπάθεια.   
Διδάσκω από το 1993 στο 2ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων και σήμερα πλέον Διαπολιτισμικό. Πέρα από την καθιερωμένη ετήσια διδασκαλία, δημιουργούμε με τους μαθητές στο τέλος της χρονιάς έκθεση ζωγραφικής με ένα συγκεκριμένο Θέμα. Φέτος με αφορμή το πρόγραμμα «Παιδεία της Δημοκρατίας» κατόπιν προσκλήσεως της Υπουργού Παιδείας και στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Έτους Διαμόρφωσης Ενεργών Πολιτών μέσω της Εκπαίδευσης, σκεφτήκαμε να προσεγγίσουμε ένα θέμα που αφορούσε το έργο ενός κορυφαίου Ευρωπαίου ζωγράφου και όχι μόνο, του Leonardo da Vinci. Το έργο που επιλέξαμε να προσεγγίσουμε ήταν η Mona Lisa, καθότι ένα έργο τέχνης διαρκεί πέρα από τις περιστάσεις που το εξέθρεψαν, ξεπερνάει την εποχή του και επομένως είναι έργο με αξία που αντέχει στο χρόνο. Στόχος μας λοιπόν ήταν να δούμε και να προσπαθήσουμε να πλησιάσουμε αυτό που θεωρείται υψηλή Τέχνη.
Στο σχολείο μας υπάρχουν μαθητές από διαφορετικά κράτη και ορισμένοι απ’ αυτούς αφήνοντας τον τόπο καταγωγής τους «προσγειώθηκαν» σε ένα περιβάλλον ξένο προς αυτούς. Χωρίς να γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, που σημαίνει ότι ήταν δύσκολο να επικοινωνήσουν όχι μόνο με τους συναδέλφους των τμημάτων υποδοχής αλλά και με τους συμμαθητές τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, γίνεται ορατό πόσο σημαντική είναι η γλώσσα της τέχνης και πιο συγκεκριμένα τα μαθήματα αισθητικής αγωγής. Αν δούμε όμως από μια άλλη οπτική γωνία το σύνολο των μαθητών του σχολείου σε σχέση με το ωρολόγιο πρόγραμμα και βέβαια τη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, θα διαπιστώσουμε ότι το σχολείο δίνει έμφαση από τους οκτώ διαφορετικούς τύπους ευφυΐας, δηλαδή την Γλωσσική, την Λογικομαθηματική, την Ευφυΐα του χώρου, την Μουσική (ευφυΐα), την Σωματική – κιναισθητική (ευφυΐα), την Διαπροσωπική, την Ενδοπροσωπική και την Ευφυΐα της φύσης, σύμφωνα με τον Howard Gardner, κυρίως στις δύο πρώτες.

Δεν είναι όμως της στιγμής να αναλύσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα, αλλά το αναφέρω κυρίως για να δούμε ότι η ζωγραφική, δεν έχει να κάνει μόνο με τους μαθητές της υποδοχής, αλλά με το σύνολο των μαθητών, καθότι είναι η μοναδική ώρα της εβδομάδος, που οι μαθητές καλούνται να εκφράσουν ένα προσωπικό τους κόσμο χωρίς το φόβο του λάθους και της απόρριψης. Εκεί δημιουργείται ένα θέμα, γιατί σε κάθε γραμμή που κάνουν ή χρωματίζουν, έχουν την αγωνία αν είναι αυτό σωστό ή λάθος. Υπάρχει θα έλεγα ένα σύνδρομο ευαισθησίας; Ευθιξίας; Δεν μπορώ ακόμη να το περιγράψω. Το βρήκα όμως σαν πρόταση στο βιβλίο του Ronald Laing «Φαινομενολογία της εμπειρίας» και λέει: «Τα παιδιά δεν είναι τρελά: - με τους δείκτες υψηλής νοημοσύνης όμως θα τα κάνουμε, όπου είναι δυνατόν, το ίδιο ανόητα με μας».   Αυτή η συστολή ή οι αναστολές τους για να ξεπεραστούν χρειάζεται χρόνος και κατανόηση. Καθημερινά ο μαθητής βομβαρδίζεται από θεωρίες και γνώσεις. Ο καταιγισμός εικόνων, ήχων, λέξεων δεν δίνει περιθώρια στον μαθητή να προσεγγίσει τον εαυτό του. Είναι ευκολότερο για τον ίδιο να προσπαθεί να καλύπτει τον κόσμο του, μοιάζοντας με τον διπλανό του, αλλά που δεν ξέρει ποιος είναι κι αυτός. Τείνουν να γίνονται ίδιοι. Δεν τολμούν να είναι διαφορετικοί γιατί φοβούνται. Βέβαια είναι πια γεγονός ότι και η Τέχνη έχει χάσει, εδώ και αρκετά χρόνια το λαϊκό της έρεισμα. Δεν είναι προσιτή, με συνέπεια την στροφή του σημερινού ανθρώπου προς το λαϊκισμό και το ευτελές.   

Συχνά σκέφτομαι τη φράση του Μπαράο ντε Τέιβε, ενός από τα ετερώνυμα του Φερνάντο Πεσσόα. «Μη διδάσκεις τίποτα, γιατί έχεις ακόμη όλα να τα μάθεις».

Το παιδί έμαθε να περπατάει, και εμείς το κοιτάζουμε από μακριά,

Και αν σκοντάψει, θα σκοντάψει. Και αν πονέσει, Μα θα πονέσει.

Πρέπει να ξέρει τι γίνεται εκεί έξω. Εκεί έξω, όλοι προσπαθούν να σώσουν τον κόσμο με το έργο τους. Πλην όμως, ο κόσμος δε θέλει να σωθεί. Κάπου - κάπου, κάποιος θέλει. Κοιτάζει αυτό που εσύ έφτιαξες, επενδύοντας τόσο πολύ, κοιτάζει και εσένα. Διάλογος! Συμβαίνει!

Αυτές οι σκέψεις μας οδήγησαν στο να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο έργο.

Η ωραιότερη εμπειρία που μπορούμε  να έχουμε είναι το μυστήριο. Αυτό είναι το βασικό  συναίσθημα που κυριαρχεί την αληθινή τέχνη και την  αληθινή επιστήμη. Όποιος δεν το γνώρισε και δεν μπορεί να το θαυμάσει ούτε  να νοιώσει δέος, είναι σαν πεθαμένος, σαν ένα σβησμένο κερί. Σε μένα είναι αρκετό το μυστήριο της αιωνιότητας της ζωής και ο πόθος  της θαυμαστής υφής  της πραγματικότητας, μαζί με μιαν ολόψυχη προσπάθεια να καταλάβω ένα τμήμα, οσοδήποτε μικρό και αν είναι, του Λόγου που εκδηλώνεται στη φύση, έλεγε ο Albert Einstein.

Το συγκεκριμένο έργο κρύβει αυτό το μυστήριο, το μυστήριο της ζωής. Έτσι λοιπόν ως εραστές της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ομορφιάς και όχι της άνεσης και της ευτυχίας, προσπαθήσαμε να μπούμε στο μυστήριο αυτού του έργου. Άλλωστε στόχος μας ήταν και είναι να γνωρίσουμε μέσα απ’ την τέχνη, τον κόσμο και τον εαυτό μας.

Ξεκινήσαμε όπως προανέφερα με συστολή και πολλές αναστολές. Όμως οι όροι ήταν να ξεκινήσουμε με τη συμμετοχή όλων. Όλοι ή κανένας.

Αλλάζω την οπτική μου γωνία και λέω.

Μιλώντας εδώ σε σας για τα έργα των μαθητών που βρίσκονται στον εκθεσιακό χώρο, αν και στην πραγματικότητα μιλάνε μόνα τους τη δική τους γλώσσα, φοβάμαι μήπως δεν δικαιολογούμαι να το κάνω και μήπως δεν κατορθώσω να βρω το σωστό τρόπο προσέγγισης.

Γιατί ενώ σαν ζωγράφος αισθάνομαι ότι κατέχω τα μέσα να οδηγήσω τους μαθητές στον στόχο, προς τον οποίο σπρώχνομαι και ο ίδιος, ωστόσο αμφιβάλλω κατά πόσο μπορώ να προσφέρω την ίδια ασφαλή καθοδήγηση χρησιμοποιώντας μόνο λόγια.

Αν καταφέρω, ως ένα βαθμό όμως, με τα έργα των μαθητών, να σας προσφέρω αυτή την καθοδήγηση, θα είμαι ικανοποιημένος και θα αισθάνομαι ότι πέτυχα κάτι απ’ τον αρχικό μας στόχο.

Η ζωή είναι ένα απίστευτο ταξίδι, όπως και η ζωγραφική, ο καθένας μας θα τη διανύσει με τα δικά του μέσα, πολλά ή λίγα, πάντως θα τη διανύσει. Προσπαθεί ο άνθρωπος να την κατανοήσει από την απαρχή μέχρι σήμερα, αλλά δεν μπορεί να την εξαντλήσει. Επιλέξαμε λοιπόν αυτό το θέμα της Μόνα Λίζα, γιατί το χαμόγελο της, είναι σαν μας λέει,… «εγώ ξέρω το μυστικό αλλά δε μπορώ να σας το μεταφέρω». Όσο κι αν ο δάσκαλος προσπαθεί να μας καθοδηγήσει στη ζωή, ευτυχώς ή δυστυχώς την πορεία θα την κάνουμε μόνοι μας. Το κάθε παιδί λοιπόν ανάλογα με τις δυνατότητες του προσεγγίζει τη ζωή, το ίδιο έκανε και με το έργο του Λεονάρντο. Η ζωή όπως και το συγκεκριμένο έργο είναι μοναδικά, όμως τα παιδιά μπορούν και μας δείχνουν με τον αυθορμητισμό τους ότι μπορούν το ίδιο πράγμα να το βλέπουν διαφορετικά το καθένα. Στη ζωή είμαστε ίσοι, αλλά όχι ίδιοι. Οι μαθητές προσπαθούν να προσεγγίσουν το έργο όπως κάνουν και με το περιβάλλον τους, η τέχνη μπορεί να τα βοηθήσει και ήδη το κάνει. Το αποτέλεσμα είναι ορατό. Στόχος μας είναι να τονίσουμε αυτή την ποικιλία που μας κάνει πιο πλούσιους. Υποστηρίζοντας τη διαφορετικότητα του διπλανού μας, ίσως μπορέσουμε να μπούμε στο μυστήριο του χαμόγελου της Μόνα Λίζα, που σίγουρα θα μας κάνει να χαμογελάσουμε και μείς μέσα από τα μάτια των παιδιών. Άλλωστε, όπως λέει και ο Paul Matussek, «…η εποχή των ιδιοφυών έχει περάσει… μια νέα έννοια συγκεντρώνει την προσοχή μας. Ονομάζεται δημιουργικότητα. Χρησιμοποιείται συχνά, αλλά όχι πάντα με σαφήνεια και χαρακτηρίζει μια ανεπαίσθητη στροφή προς την αυτογνωσία του ανθρώπου. Η δημιουργική ικανότητα δεν είναι σύμφωνα με το παραπάνω χαρακτηριστικό λίγων ιδιοφυών, αλλά ένα γνώρισμα πολλών και σε τελευταία ανάλυση του κάθε ανθρώπου. Μόνο ο βαθμός και το πεδίο δράσης της δημιουργικότητας διαφέρουν». 

Αν η Μόνα Λίζα, αντιπροσωπεύει τη Ζωή, στόχος μας είναι να την προσεγγίσουμε όλοι. Ανεξάρτητα από φύλο, ηλικία, τάξη, οικονομική επιφάνεια, χρώμα, φυλή, σκέψη, αντίληψη. Ο κάθε μαθητής την προσεγγίζει με το δικό του τρόπο, με τις δικές του δυνατότητες και ικανότητες. Δημιουργήσαμε αυτό το παζλ. Η Ζωή είναι μία, αλλά οι εκφάνσεις τις πολλές. Νομίζω πως είναι ορατό. Αν, ναι,  έχουμε πετύχει τον αρχικό μας στόχο, αν όχι, ας δεχτούμε το χαμόγελο της σαν επιδοκιμασία στην προσπάθεια μας.   

Βιβλιογραφία:

Howard Gardner: Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligence (1983)

Hans Daucher / Rudolf Seitz: Didaktik der bildenden Kunst, Don Bosco Verlag, München (1982), μετάφραση Τιτίκα Σάλλα – Δουκουμετζίδη, Κατερίνα Πριμικήρη, επιστημονική επιμέλεια: Τιτίκα Σάλλα – Δουκουμετζίδη, εκδόσεις, «Ελληνικά Γράμματα», (2003)

Paul Klee: Για τη μοντέρνα τέχνη, μετάφραση: Δημοσθένης Κούρτοβικ, εκδόσεις Κάλβος

Ronald D. Laing: The Politics of Experience, 1967

Albert Einstein, Πως βλέπω τον κόσμο, εκδόσεις ΠΕΛΛΑ, 1952

Matussek Paul: Kreativität als Chance. Der schöpferische Mensch in psychodynamischer Sicht, Piper Verlag, München (1979)

Laura H. Chapman: Διδακτική της τέχνης, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1993